Zweden: Een GLAM Innovation Lab en een berg musea

Vlak voor het pinksterweekend was ik een paar dagen in Zweden. We waren uitgenodigd om een GLAM Innovation Lab te verzorgen voor een aantal Zweedse culturele instellingen. Ik besloot een paar dagen langer te blijven om het culturele aanbod in Stockholm te verkennen. We hadden dubbel geluk: Het was prachtig weer én de meeste musea die we bezochten bleken knettergoed.

We gaven het GLAM Innovation Lab op een prachtige locatie: Het Naturhistoriska Riksmuseet, het nationaal natuurhistorisch museum.

GLAM Innovation Lab

Na twee succesvolle GLAM Innovation Labs in Nederland vorig jaar, werden Abhay Adhikari, Alastair Somerville en ik uitgenodigd om voor een aantal Zweedse musea een soortgelijk Lab te organiseren. De uitnodiging kwam van IDEK, een organisatie die digitale innovatie en excellentie stimuleert onder Zweedse culturele instellingen. GLAM staat voor galleries, libraries, archives en museums en deelnemers waren afkomstig uit verschillende culturele organisaties, zoals het stadsarchief, de universiteitsbibliotheek van Uppsala en een huismuseum. Het was een intensieve dag. Zoals altijd bestond het Innovation Lab uit een combinatie van presentaties en workshops. Omdat er van de meeste organisaties meerdere medewerkers aanwezig waren, konden we in de middag in kleine groepen per organisatie actief aan de slag rond bestaande uitdagingen en vragen.

Het fijne van samenwerken met Abhay en Alastair is dat ik elke keer ook zelf weer nieuwe inzichten opdoe. Wat me deze keer vooral aan het denken zette was het communicatiemodel dat Alastair besprak. Hij legde uit dat succesvolle communicatie altijd bestaat uit twee dingen: het verzenden van informatie (hierbij is informatie alles wat een museum communiceert) en het bevestigen van ontvangst én begrip. Hoe vaak geven musea ruimte voor deze tweede stap? Wanneer kunnen bezoekers terugkoppelen?

Aan het eind van de dag zei één van de deelnemers: “Ik was bang dat jullie ons om de oren zouden slaan met allerlei gadgets, maar in plaats daarvan ging het vooral om praktische technieken die we kunnen toepassen om zelf meer innovatief te werk te gaan.” Een groter compliment konden we in mijn ogen niet krijgen, want we zijn er alle drie van overtuigd dat de innovatie niet zit in de keuze van het overdrachtsmiddel (digitaal of anderszins), maar in de manier waarop een uitdaging of probleem wordt benaderd.

Moe maar voldaan reisde ik aan het eind van die dag af naar de blokhut op een eiland buiten Stockholm die de volgende dagen onze uitvalsbasis zou zijn voor onze verkenning van de stad en haar musea.

Gender neutraal

In een van de workshop sessies vroegen we deelnemers persona’s te ontwikkelen. Wat me hierbij opviel was dat alle teams er bewust voor kozen om hun persona geen gender mee te geven. Dit vonden ze belangrijk, omdat ze karaktereigenschappen niet als ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ wilden bestempelen. Het zorgde er ook voor dat ze geen stereotypes van hun persona’s maakten. Wanneer we voor een bepaalde doelgroep een ervaring, tentoonstelling of overdrachtsmiddel ontwikkelen is het natuurlijk ook helemaal niet belangrijk of je bezoekers man of vrouw zijn. Bovendien creëer je ruimte voor bezoekers die zich niet als man of vrouw identificeren. Alle musea die we bezochten hadden ook gemengde toiletten, wat in de meeste gevallen simpelweg betekende dat de man en vrouw icoontjes verwijderd waren.

De leeshoek in Moderna Museet, picknickruimte van Nordiska Museet en de luie bank in Halwyll huismuseum.

Stoelen

Vrijwel elk museum dat we bezochten had veel zitgelegenheid. Naast het welbekende bankje zonder leuning in het midden van de zaal was er in grote en kleine musea vaak plek gemaakt voor een zithoek. In het Halwyll huismuseum stond vlakbij de garderobe een luie bank met daarbij wat kinderboeken en een poppenhuis. Het Moderna Museet had leeshoeken en een -tafels ingericht op verschillende plekken in het gebouw en in het Nordiska Museet kwamen we een picknickruimte tegen, waar bezoekers hun eigen meegebrachte eten en drinken konden nuttigen. Het waren simpele ingrepen, maar ze nodigden bezoekers uit tot ander gedrag dan alleen meer rondlopen en stilstaan. Ga rustig even zitten, pak er een boek bij, of speel. Het gaf de musea een welkome en ontspannen uitstraling.

Sociaal bewogen & persoonlijk

We bezochten het Zweeds Centrum voor Architectuur en Design. Ik verwachtte een kunsthistorisch overzicht en tamelijk afstandelijke presentaties, maar werd al snel met mijn eigen vooroordelen over dit soort musea geconfronteerd. Het centrum toonde een deel van haar rijke archief aan de hand van het thema woningnood. Persoonlijke verhalen en hedendaagse problematiek rond de woningnood in Zweden en daarbuiten werden gecombineerd met archiefstukken, academisch onderzoek, interviews met experts en statistieken. Wie wilde kon de diepte in, maar wie voor een vluchtiger bezoek koos ontdekte een sociaal bewogen organisatie die niet alle antwoorden had, maar wel de moeilijke vragen durfde te stellen. Het Nordiska Museet en openluchtmuseum Skansen besteedden aandacht aan de positie en het erfgoed van de Sami, het volk dat voornamelijk in het noorden van Noorwegen, Zweden, Finland en delen van Rusland leeft. Er was aandacht voor de geschiedenis, de vooroordelen die er over hen bestonden, maar er was ook ruimte voor dialoog over de Sami objecten die in de museumcollectie waren opgenomen. In de tentoonstelling kwamen de Sami zelf veel aan het woord. Het nationaal museum was gesloten en we hadden helaas geen tijd om haar tentoonstelling op de tijdelijke locatie te bezoeken. Topstukken uit de collectie werden daar getoond binnen een verhaal over de representatie en rol van de kunstenaar in de maatschappij. Persoonlijke verhalen, sociale betrokkenheid en oog voor complexiteit en diversiteit, in plaats van het Grote Verhaal kregen keer op keer aandacht.

Vol inspiratie keerde ik terug naar Nederland, dat moge duidelijk zijn! Welke musea bezoek jij om geïnspireerd te raken?

In het Zweedse Centrum voor Architectuur en Design werden parallellen getrokken tussen de noodopvang van asielzoekers vandaag de dag en de tijdelijke noodopvang ten tijde van de woningcrisis in 1917